Το Άρθρο 12

Το άρθρο 12 της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού (ν.2101/1992) προβλέπει:

«1. Τα Συμβαλλόμενα Κράτη εγγυώνται στο παιδί που έχει ικανότητα διάκρισης το δικαίωμα ελεύθερης έκφρασης της γνώμης του σχετικά με οποιοδήποτε θέμα που το αφορά, λαμβάνοντας υπόψη τις απόψεις του παιδιού ανάλογα με την ηλικία του και με το βαθμό ωριμότητάς του.
2. Για το σκοπό αυτόν θα πρέπει ιδίως να δίνεται στο παιδί η δυνατότητα να ακούγεται σε οποιαδήποτε διοικητική ή δικαστική διαδικασία που το αφορά, είτε άμεσα είτε μέσω ενός εκπροσώπου ή ενός αρμόδιου οργανισμού, κατά τρόπο συμβατό με τους διαδικαστικούς κανόνες της εθνικής νομοθεσίας.»

Με λίγα λόγια...

• Όλα τα παιδιά που έχουν ικανότητα διάκρισης έχουν δικαίωμα να εκφράζουν τη γνώμη τους. Δηλαδή όλα τα παιδιά είναι ικανά να εκφράσουν γνώμη, ακόμη και τα πολύ μικρά ή τα παιδιά με ειδικές ανάγκες. Δεν τίθεται κατώτατο όριο ηλικίας, ούτε περιορίζεται η έκφραση στην επίσημη γλώσσα.
• Το δικαίωμα στην ελεύθερη έκφραση της γνώμης σημαίνει ότι όλα τα παιδιά πρέπει να έχουν τη δυνατότητα και να ενθαρρύνονται να εκφράσουν την άποψή τους. Δηλαδή ότι οι ενήλικες πρέπει να δημιουργήσουν τις συνθήκες και τις ευκαιρίες (δομές, διαδικασίες, νομοθετήματα, πλαίσια) ώστε να διευκολύνουν τη συμμετοχή των παιδιών.  
• Εφαρμόζεται σε όλα τα θέματα που αφορούν τα παιδιά, που σημαίνει όλες τις δράσεις και τις αποφάσεις που επηρεάζουν τη ζωή τους σε όλα τα επίπεδα και πλαίσια της κοινωνίας (πχ. οικογένεια, σχολείο, τοπική κοινότητα, ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον, εθνικό επίπεδο).
• Δεν αρκεί απλώς να ακούγεται η γνώμη του παιδιού αλλά πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη, να δίνεται η δέουσα βαρύτητα σε αυτήν, ανάλογα με την ηλικία και την ωριμότητά του. Αυτό σημαίνει ότι ο τρόπος, το μέσον και ο βαθμός έκφρασης της γνώμης του παιδιού διαφέρουν ανάλογα με την ηλικία και την ψυχοκοινωνική ωριμότητά του.
• Εφαρμόζεται σε όλες τις αστικές, ποινικές και διοικητικές διαδικασίες που αφορούν το παιδί.

Με δυο λόγια, το άρθρο 12 λέει ότι τα παιδιά δικαιούνται να έχουν ρόλο στη ζωή τους, να συμμετέχουν στις αποφάσεις που τα αφορούν και να καθορίζουν, από κοινού με τους λοιπούς ενδιαφερομένους, το μέλλον τους!

Το δικαίωμα των παιδιών να εκφράζουν τη γνώμη τους και αυτή να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη…

• αποτελεί θεμελιώδη αξία της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού: είναι και ουσιαστικό δικαίωμα και γενική αρχή για την ερμηνεία και εφαρμογή όλων των υπόλοιπων άρθρων της. Είναι δηλαδή ταυτόχρονα μέσο και σκοπός!
• συνδέεται με τα άλλα άρθρα της Σύμβασης που αναγνωρίζουν το παιδί ως δρών υποκείμενο δικαιωμάτων (άρθρα 5, 13, 14, 15, 16, 17) και αποτελεί προαπαιτούμενο για την άσκηση πολλών δικαιωμάτων
• εφαρμόζεται σε θέματα που αφορούν τα παιδιά ατομικά αλλά και ως σύνολο
• ισχύει για όλα τα παιδιά, χωρίς διακρίσεις
• δεν είναι προνόμιο ή παροχή, είναι δικαίωμα!

Η εφαρμογή του άρθρου 12 έχει γίνει κατανοητή με την έννοια της «συμμετοχής», παρότι αυτός ο όρος δεν αναφέρεται στη Σύμβαση. Τα παιδιά πάντα συμμετείχαν στην κοινωνία, ωστόσο στο πλαίσιο του άρθρου 12, ο όρος αυτός πλέον χρησιμοποιείται ευρύτατα για να περιγράψει τη διαρκή διαδικασία στην οποία τα παιδιά έχουν την ευκαιρία να εκφράσουν τις απόψεις τους και να εμπλακούν ενεργά στη λήψη αποφάσεων, σε διαφορετικά επίπεδα και θέματα που τα αφορούν, και να επιτύχουν αλλαγές.

Σύμφωνα με το μοντέλο της Lundy, τα τέσσερα απαραίτητα συστατικά της συμμετοχής είναι:

•  Χώρος > να δίνεται στα παιδιά ένας ασφαλής και συμπεριληπτικός χώρος ώστε να εκφράζουν τη γνώμη τους
•  Φωνή > να δίνεται η κατάλληλη πληροφόρηση και να διευκολύνονται ώστε να εκφράζουν τη γνώμη τους
• Κοινό > να ακούγεται η γνώμη τους από κάποιον/α υπεύθυνο/η
• Επιρροή > να λαμβάνεται υπόψη σοβαρά η γνώμη τους και να αξιοποιείται κατάλληλα.  

Γιατί είναι σημαντικό να ακούμε τα παιδιά;

• Η συμμετοχή είναι θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα - όλοι οι άνθρωποι έχουν δικαίωμα στον 
  σεβασμό, την ίση μεταχείριση και την έκφραση γνώμης
• Η συμμετοχή συμβάλει στην ατομική και κοινωνική ανάπτυξη, ενισχύει τον αυτοσεβασμό και την αυτοπεποίθηση, καλλιεργεί χρήσιμες δεξιότητες
• Η συμμετοχή οδηγεί σε καλύτερες αποφάσεις και σε θετικές αλλαγές για τη ζωή των παιδιών
• Η συμμετοχή προστατεύει καλύτερα τα παιδιά
• Η συμμετοχή συνεισφέρει στην ανάπτυξη της ιδιότητας του πολίτη, την ανεκτικότητα και τον σεβασμό των άλλων
• Η συμμετοχή ενδυναμώνει την ανάληψη ευθυνών, πρωτοβουλιών και ενισχύει το αίσθημα του ‘ανήκειν’ 

Ενδεικτική βιβλιογραφία για το άρθρο 12

The United Nations (1989). Convention on the Rights of the Child. https://www.ohchr.org/en/professionalinterest/pages/crc.aspx

United Nations Committee on the Rights of the Child (2009). General Comment no. 12, The Right of the Child to be Heard (CRC/C/GC/12). https://www2.ohchr.org/english/bodies/crc/docs/AdvanceVersions/CRC-C-GC-12.pdf

United Nations Committee on the Rights of the Child. Day of General Discussion on the Right of the Child to Be Heard, Forty-third session, 11-29 September 2006 https://www2.ohchr.org/english/bodies/crc/docs/discussion/Final_Recommendations_after_DGD.doc

Council of Europe: Committee of Ministers. Recommendation CM/Rec(2012)2 of the the Committee of Ministers to member States on the participation of children and young people under the age of 18. http://www.refworld.org/docid/506981802.html. Easy to read version: https://rm.coe.int/168046c478

Council of Europe (2016). Child Participation Assessment Tool. https://rm.coe.int/CoERMPublicCommonSearchServices/DisplayDCTMContent?documentId=09000016806482d9

European Commission: Directorate-General for Justice and Consumers (2015). Evaluation of legislation, policy and practice of child participation in the European Union. Luxemburg: European Union. https://publications.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/3f3c50b2-6a24-465e-b8d1-74dcac7f8c42.

European Commission: Directorate-General for Justice and Consumers (2015). Evaluation of children's participation 2012-2014 EU study. Children’s and young people’s summary. Luxemburg: European Union. https://publications.europa.eu/el/publication-detail/-/publication/e425a5b9-af6b-4b1f-97fa-a9171ab550c2

Eurochild (2018). Training Tool on engaging children in advocacy work on their right to participate in decision-making processes. https://www.eurochild.org/fileadmin/public/05_Library/Thematic_priorities/05_Child_Participation/Eurochild/Training_Tool_on_engaging_children_in_advocacy_work.pdf

Hammarberg, T. (2009). “Children have the right to be heard and adults should listen to their views”. In Janusz Korczak: The child's right to respect. Janusz Korczak's legacy: lectures on today's challenges for children. Strasbourg: Council of Europe. pp.81-90. https://www.coe.int/t/commissioner/source/prems/PublicationKorczak_en.pdf

Hart, Roger A. (1992). Children´s Participation: From tokenism to citizenship. Innocenti Essay no. 4, Florence: International Child Development Centre. https://www.unicef-irc.org/publications/pdf/childrens_participation.pdf

Kirby, P., Lanyon, C., Cronin, K. & Sinclair, R. (2003). Building a Culture of Participation. Involving children and young people in policy, service planning, delivery and evaluation. London: Department for Education and Skills. https://www.unicef.org/adolescence/cypguide/files/Building_a_culture_of_participation.pdf

Krappmann, L. (2010). “The weight of the child's view (Article 12 of the Convention on the Rights of the Child)”. The International Journal of Children’s Rights 18 (2010) 501–513. https://www.researchgate.net/publication/274466028_The_weight_of_the_child's_view_Article_12_of_the_Convention_on_the_Rights_of_the_Child

Lansdown, G. (2001). Promoting Children's Participation in Democratic Decision-Making, Innocenti Insights no. 6, Florence: UNICEF Innocenti Research Center https://www.unicef-irc.org/publications/pdf/insight6.pdf

Lansdown, G. (2011). Every child's right to be heard. A resource guide on the UN committee on the rights of the child general comment no.12. United Kingdom: The Save the Children Fund. http://www.unicef.org/french/adolescence/files/Every_Childs_Right_to_be_Heard.pdf

Lansdown, G. & O’Kane (2014), Toolkit for Monitoring and Evaluating Children’s participation, London: The Save the Children Fund. https://reliefweb.int/report/world/toolkit-monitoring-and-evaluating-childrens-participation

O'Donnell, D. (2009). The Right of Children to be Heard: Children's rights to have their views taken into account and to participate in legal and administrative proceedings, Innocenti Working Papers no. 2009-04. https://www.unicef-irc.org/publications/553-the-right-of-children-to-be-heard-childrens-rights-to-have-their-views-taken-into.html

Percy-Smith, B. (Ed.), Thomas, N. (Ed.). (2010). A Handbook of Children and Young People's Participation. London: Routledge. http://nmd.bg/wp-content/uploads/2013/02/Routledge-A_Handbook_for_Children_and_Young_Peoples_Participation.pdf

Save the Children Alliance (2003). So you want to consult with children? A toolkit of good practice. https://resourcecentre.savethechildren.net/sites/default/files/documents/2553.pdf

Save the Children (2005). Practice Standards in Children’s Participation. https://resourcecentre.savethechildren.net/node/3017/pdf/3017.pdf

Save the Children (2011). It’s all about children: Seven good examples and ten steps to meaningful children's participation in reporting to the Committee on the Rights of the Child. https://resourcecentre.savethechildren.net/node/3961/pdf/3961.pdf

Tisdall, EKM. (2015). “Children and Young People’s Participation: A critical consideration of Article 12”. In W.Vandenhole, E.Desmet, D.Reynaert & S.Lembrechts (eds), Routledge International Handbook of Children’s Rights Studies. London: Routledge, pp. 185-200. https://www.research.ed.ac.uk/portal/files/18016074/Children_and_Young_People_s_Participation.pdf

UNICEF, Child and youth participation resource guide. https://www.unicef.org/adolescence/cypguide/

Welty, E. & Lundy, L. (2013). “A children’s rights-based approach to involving children in decision making”, Journal of Science Communication 12(03).  https://jcom.sissa.it/sites/default/files/documents/JCOM1203(2013)C02.pdf

Ομιλία Επιτρόπου Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού, κας Λήδας Κουρσουμπά στο Μαθητικό Συνέδριο της ΕΠΕΠ Λάρνακας στις 25/11/2008 με θέμα: «Τα Δικαιώματα Συμμετοχής και η Εφαρμογή τους στην Οικογένεια μέσα από τη Σύμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού». http://www.childcom.org.cy/ccr/ccr.nsf/All/B102BF73B16D2892C22575450030B4F6?Opendocument 

Πρόγραμμα TWELVE - Προωθώντας την εφαρμογή του άρθρου 12 της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού στο σύστημα απονομής δικαιοσύνης σε ανηλίκους (2016). Θεωρία και πρακτικές εφαρμογές. Defence for Children International. http://www.defenceforchildren.it/files/TWELVE_handbook_GR.pdf

Σγουρίδου, Α. (2002). Άρθρο 12. Στο Π. Νάσκου-Περράκη, Κ. Χρυσογόνος, & Χ. Ανθόπουλος, (επιμ.) Η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού και η εσωτερική έννομη τάξη. Ερμηνεία κατ' άρθρο, σελ. 118-128. Αθήνα-Κομοτηνή: Σάκκουλας.