Η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, που υπογράφηκε το 1989, γίνεται φέτος 30 ετών! Με αφορμή την επέτειο αυτή, γυρνάμε λίγο πίσω στον χρόνο, στο 1976, όταν η UNICEF ζήτησε από τον διάσημο αργεντίνο σκιτσογράφο, γελιογράφο και κομίστα Κίνο να εικονογραφήσει τις δέκα αρχές της Διακήρυξης για τα Δικαιώματα του Παιδιού του 1959, δηλαδή του κειμένου που προηγήθηκε της Σύμβασης που είναι σε ισχύ σήμερα. Τότε, οι ήρωες της Μαφάλντα, παρόλο που είχαν αποχαιρετήσει τους αναγνώστες, ξανασυναντήθηκαν και έτσι προέκυψαν μερικά από τα σκίτσα που βλέπετε μεταφρασμένα εδώ...
{gallery}CRC/mafalda{/gallery}
Πώς φτάσαμε στη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού;
Η «Διακήρυξη της Γενεύης» του 1924, το πρώτο διεθνές κείμενο για τα δικαιώματα του παιδιού, αντιμετώπισε τα παιδιά ως παθητικά αντικείμενα προστασίας. Η αντίληψη της εποχής ήταν ότι η ανθρωπότητα «οφείλει στα παιδιά το καλύτερο που έχει να τους δώσει» και πρέπει να τα φροντίζει ώστε να είναι ευτυχισμένα. «Οι νομοθέτες της Γενεύης έχουν μπερδέψει τις υποχρεώσεις με τα δικαιώματα, ο τόνος της διακήρυξης δείχνει τη πειθώ, όχι τη διεκδίκηση: έκκληση στην καλή θέληση, παράκληση για ευμένεια», σχολίασε ο Γιάνους Κόρτσακ, ο παιδαγωγός, γιατρός, συγγραφέας, ακτιβιστής και «πατέρας» των δικαιωμάτων του παιδιού*.
35 χρόνια αργότερα, το 1959, οι χώρες-μέλη του ΟΗΕ κατάφεραν να συμφωνήσουν σε ένα αναθεωρημένο κείμενο, πάλι ωστόσο χωρίς δεσμευτικό χαρακτήρα: τη Διακήρυξη για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Οι δέκα αρχές της καλούσαν άτομα, κυβερνήσεις και οργανώσεις να εξασφαλίσουν την προστασία των παιδιών. Η λέξη «δικαίωμα», όμως, αναφερόταν ελάχιστες φορές – για αυτονομία ούτε λόγος!
Μετά από πολλές μελέτες για την παιδική ηλικία, διάλογο, ισχυρές διαφωνίες και αναγκαστικές συναινέσεις σε διεθνές επίπεδο, το 1989, θεσμοθετήθηκε μια διαφορετική στάση απέναντι στην παιδική ηλικία· μια αλλαγή στη θεώρηση των παιδιών από «μέλλοντες ενήλικες πολίτες» σε «δρώντα αυτόνομα υποκείμενα» που έχουν δικαιώματα! Στις 20 Νοεμβρίου εκείνης της χρονιάς, υιοθετήθηκε η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού που περιλαμβάνει το σύνολο των δικαιώματων που αφορούν τα παιδιά και την υποχρέωση των κρατών να παίρνουν τα κατάλληλα μέτρα για την προστασία τους. Περάσαμε, δηλαδή, από τις διακηρύξεις καλών προθέσεων και κατευθυντήριων αρχών των προηγούμενων δεκαετιών, σε ένα ισχυρό, νομικά δεσμευτικό εργαλείο: με τη Σύμβαση τα παιδιά αποκτούν το δικαίωμα να έχουν δικαιώματα! Και, για πρώτη φορά, διατυπώνεται το δικαίωμα έκφρασης γνώμης και συμμετοχής στις αποφάσεις που τα αφορούν: το άρθρο 12. Διαβάστε περισσότερα για το άρθρο 12 εδώ!
Η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού είναι η ευρύτερα επικυρωθείσα σύμβαση για τα ανθρώπινα δικαιώματα στην ιστορία και η πλέον ολοκληρωμένη συνθήκη για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Στην Ελλάδα κυρώθηκε στις 2 Δεκεμβρίου του 1992 και έγινε νόμος του κράτους (ν.2101/1992) με αυξημένη τυπική ισχύ. Διαβάστε τη Σύμβαση εδώ!
Παρά τα χρόνια που έχουν περάσει από τα κείμενα αυτά, η ανθρωπότητα συνεχίζει να έχει εκκρεμότητες, όπως λέει ο Κίνο ή, κατά τη Μαφάλντα, «το χειρότερο είναι ότι η χειροτέρευση αρχίζει να χειροτερεύει!». Οι ανησυχίες της πιτσιρίκας που δεν εννοεί να δεχθεί τον κόσμο όπως είναι, δεν φαίνεται να έχουν «παλιώσει» – προφανώς οι μεγάλοι δεν τα έχουμε καταφέρει καθόλου καλά... Παρόλα αυτά, όπως λέει η ίδια: «Να ονειρευόμαστε παιδιά! Γιατί αν δεν βιαστείς να αλλάξεις τον κόσμο, θα σε αλλάξει αυτός».
Έγραψαν για τη Μαφάλντα:
«Ο Κίνο μας αποδεικνύει ότι τα παιδιά είναι κάτοχοι σοφίας. Το κακό για τον κόσμο είναι ότι όσο μεγαλώνουν χάνουν τη λογική, ξεχνάνε στο σχολείο ό,τι ήξεραν όταν γεννήθηκαν, παντρεύονται χωρίς αγάπη, δουλεύουν για τα λεφτά, πλένουν τα δόντια τους, κόβουν τα νύχια τους και τελικά, μεταμορφωμένα σε μίζερους ενήλικες, δεν πνίγονται σε μια κουταλιά νερό αλλά σε ένα πιάτο σούπα**» (Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες)
«Η Μαφάλντα ζει σε έναν συνεχή διάλογο με τον ενήλικο κόσμο, κόσμο που δεν εκτιμά, δεν σέβεται και απορρίπτει, διεκδικώντας το δικαίωμα να συνεχίσει να είναι ένα παιδί που δεν θέλει να αναλάβει την ευθύνη ενός πλανήτη παραμορφωμένου από τους γονείς» (Ουμπέρτο Έκο)
* Korczak, J. (2017[1928]). Το δικαίωμα του παιδιού στον σεβασμό (επιμ-μτφ Μ. Ζουλκιεβιτς). Αθήνα: Μεταίχμιο.
** Η σούπα ήταν μια αλληγορία για τα στρατιωτικά καθεστώτα της Νότιας Αμερικής και αντιπροσωπεύει τον αυταρχισμό που υποφέρουμε, λέει ο Κίνο.
- Περισσότερα στοιχεία για τη Μαφάλντα και τον Κίνο μπορείτε να διαβάσετε στο περιοδικό Αλάνα, τεύχος 5 (σελ. 50-54) και τεύχος 7 (σελ.44-45).
- Δείτε όλες τις αρχές της Διακήρυξης του 1959 εικονογραφημένες από τον Κίνο εδώ (στα ισπανικά): https://www.unicef.org/lac/historias/10-derechos-fundamentales-de-los-ni%C3%B1os-por-quino